بیش از ۲۰۰۰ سال است که انسان از زینک یا روی برای مقابله با سوختگی‌ها و زخم‌های پوستی استفاده می‌کند و فواید زینک اکساید برای پوست در سال‌های اخیر توجه بسیاری را جلب کرده است. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که قدیمی‌ترین استفاده از زینک اکساید برای پوست در مرهمی طبیعی به‌نام پوشپنجان (Pushpanjan) بوده است. نسخه‌های خطی باقیمانده از هند باستان ثابت می‌کند که پزشکان سنتی حدود 500 سال قبل از میلاد از خواص زینک اکساید برای پوست آگاهی داشته‌اند.
امروزه، زینک اکساید به‌عنوان ماده‌ای کلیدی در تولید انواع کرم، لوسیون، ضدآفتاب، مکمل ویتامینی و روشی مناسب برای درمان آکنه شناخته شده است. زینک اکساید در غالب محصولات متنوعی توسط پزشکان تجویز و در داروخانه‌ها فروخته می‌شود. در این مقاله با پاسخ به سؤال «زینک اکساید چیست؟» فواید زینک اکساید برای پوست را شرح می‌دهیم و کاربرد آن را برای از بین بردن جوش، رفع تیرگی صورت و جلوگیری از پیری پوست بررسی می‌کنیم.
زینک اکساید یا اکسید روی یک پودر سفید رنگ نامحلول در آب است که در اسیدها و قلیاها حل می‌شود. این ماده کاربردهای زیادی در زمینه‌های مختلفی مانند پزشکی، آرایشی و بهداشتی، رنگ و الکترونیک دارد. فواید زینک اکساید برای پوست، سیستم ایمنی، دستگاه گوارش و مغز بسیار زیاد است و بدن از اکسید روی به‌عنوان ساختاری برای سنتز پروتئین، ایجاد آنزیم و فرایندهای متابولیک استفاده می‌کند.
درحالی‌که روی یا زینک در طبیعت یافت می‌شود اما زینک اکساید به‌طور طبیعی وجود ندارد. زمانی که زینک از نظر شیمیایی گرم شود، می‌تواند با مولکول‌های اکسیژن ترکیب شده و به زینک اکساید تبدیل شود. 2 عنصر روی و اکسیژن در این شرایط متراکم شده و به پودری سفید و ریز تبدیل می‌شوند که می‌توانند روی پوست قرار گرفته و از آن محافظت کنند.
در سال ۲۰۰۸ محققان موفق به تولید ذرات زینک اکساید در اندازه‌ی نانو شده و انقلابی در صنعت محصولات بهداشتی، آرایشی و پزشکی به وجود آمد. در نتیجه‌ی پیشرفت‌های اخیر در تولید زینک اکساید، تولید کرم، پماد و انواع ضد آفتاب افزایش یافت.
زینک اکساید در محصولات متنوعی استفاده می‌شود که برخی از آن‌ها عبارتند از:
زینک اکساید یا اکسید روی یک ماده‌ی ایمن است که در لوازم آرایشی استفاده می‌شود و در محصولات محافظ پوست کاربرد فراوانی دارد. از زینک اکساید می‌توان در محصولات آرایشی مانند ضد آفتاب و یا برای درمان زخم‌ها و بیماری‌های پوستی دیگر استفاده کرد.
فواید زینک اکساید عبارتند از:
در پژوهشی که در سال ۲۰۲۳ انجام شده است؛ محققان متوجه مزایای زینک اکساید برای صورت و پوست در برابر آفتاب شده‌اند. هنگامی‌که پوست با یک لایه‌ی غنی از زینک اکساید پوشیده می‌شود، اشعه‌های UVA و UVB را منعکس و جذب می‌کند. به این ترتیب اکسید روی جلوی ورود اشعه‌های مضر به پوست را می‌گیرد.
محصولات مختلف ضد آفتاب از درصدهای متفاوتی از زینک اکساید استفاده می‌کنند؛ به همین دلیل هر کدام می‌توانند تأثیر متفاوتی داشته باشند. معمولاً کرم‌های ضد آفتاب حاوی ۲۵ تا ۳۰ % زینک اکساید هستند.
زینک اکساید دارای توانایی طبیعی برای التیام زخم است. افرادی که از زخم یا آسیب پوستی مانند آفتاب‌سوختگی و حساسیت رنج می‌برند، می‌توانند پوست خود را با استفاده‌ی موضعی از زینک اکساید تسکین دهند. هرچه مقدار زینک کمتر باشد، سرعت درمان زخم کاهش می‌یابد.
وقتی به‌صورت موضعی از زینک اکساید استفاده شود، این ماده همانند تمیزکننده‌ی پوست عمل می‌کند. زینک اکساید می‌تواند تشکیل چربی زیر پوست را کنترل کرده و از تولید چربی اضافی جلوگیری کند.
بنابراین افرادی که دارای پوست چرب هستند، می‌توانند از زینک اکساید موضعی برای کنترل چربی پوست خود استفاده کنند. کاهش چربی پوست باعث کاهش بروز آکنه می‌شود و سلامت پوست را تضمین می‌کند.
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۴ درباره‌ی فواید درمانی زینک اکساید انجام شده، نشان می‌دهد که خواص ضدالتهابی زینک برای درمان آکنه بسیار مفید است. معمولاً زینک اکساید با سایر عوامل ضد باکتری ترکیب و باعث کاهش شدت و برجستگی جوش می‌شود. علاوه‌بر این استفاده‌ی موضعی از زینک اکساید به‌تنهایی یا در ترکیب با سایر عناصر می‌تواند باعث کاهش باکتری‌هایی شود که آکنه را تشدید می‌کنند.
زینک اکساید خاصیتی ضد میکروب و ضد التهاب دارد که می‌تواند باعث ترمیم زخم‌ها و کاهش عفونت باکتریایی شود.
زینک اکساید به روش‌های مختلفی از پیری پوست جلوگیری می‌کند. محافظت در برابر نور خورشید و کمک به تولید بیشتر کلاژن، بخش مهمی از فواید زینک اکساید برای پوست صورت محسوب می‌شوند. بدن برای تولید کلاژن به زینک و سایر مواد معدنی کمیاب نیاز دارد. کلاژن باعث ساخت و ترمیم بافت همبند و بهبود کیفیت و جوانی پوست می‌شود.
زینک اکساید در اشکال و فرمول‌های مختلفی وجود دارد و باید با توجه به نیازتان، مناسب‌ترین محصول حاوی زینک اکساید را انتخاب کنید. درحالی‌که استفاده‌ی موضعی از زینک اکساید به‌تنهایی می‌تواند باعث بهبود سلامت و ظاهر پوست شود اما نیاز است به‌طور جداگانه به کاربردهای زینک اکساید برای پوست اشاره شود:
زینک اکساید ضد آفتابی است که با انعکاس و پراکنده کردن اشعه ماورا بنفش، می‌تواند از آفتاب‌سوختگی و پیری زودرس پوست جلوگیری کند. زینک اکساید همچنین می‌تواند برای درمان سوختگی‌های جزئی و تحریکات سطحی پوست کاربرد داشته باشد و از عفونت زخم جلوگیری کند.
زینک اکساید یک عنصر رایج در بسیاری از کرم‌ها و پمادهای راش پوشک (یک بیماری پوستی در نوزادان) است؛ زیرا می‌تواند به محافظت و التیام پوست در برابر تحریک و التهاب ناشی از ادرار و مدفوع کمک کند. زینک اکساید سدی بر روی پوست ایجاد کرده و از افزایش رطوبت و اصطکاک جلوگیری خواهد کرد. زینک اکساید دارای خواص ضد عفونی و ضد التهابی است.
سوختگی پوست ران‌ها به‌ویژه کشاله‌های ران در نوزادان بسیار شایع است. علت این مسئله می‌تواند نشت ادرار یا بریدگی ناشی از پوشک باشد. بهترین راه مقابله با سوختگی پوست در کودکان، علاوه‌بر رعایت بهداشت و خشک نگه‌داشتن ناحیه ران‌ها، استفاده از محصولات بهداشتی کمکی مانند وازلین زینک اکساید است.
نانو ذرات زینک اکساید می‌توانند یکی از کشنده‌ترین باکتری‌های جهان به‌نام استرپتوکوک پنومونیه (Streptococcus Pneumoniae) را از بین ببرد. این باکتری برای تهاجم و ایجاد بیماری به منگنز نیاز دارد و زینک اکساید می‌تواند از جذب منگنز در این باکتری جلوگیری کرده و باعث مرگ آن از گرسنگی شود. علاوه‌بر این می‌توان از پماد زینک اکساید برای درمان راش پوشک، ولوواژینیت (Vulvovaginitis)، اگزما و سایر بیماری‌های پوستی ناشی از باکتری یا قارچ استفاده کرد.
زینک اکساید می‌تواند از تولید ملانین، رنگ‌دانه‌ای که به پوست رنگ می‌دهد، جلوگیری کند. یکی از کاربردهای زینک اکساید برای پوست مسدود کردن آنزیم تیروزیناز (Tyrosinase) است که در ترشح ملانین نقش اساسی دارد. علاوه‌بر این خواص ضد آفتاب زینک اکساید به حفظ روشنی پوست کمک می‌کند.
محافظت از پوست در برابر اثرات مضر اشعه ماورا بنفش یکی از کاربردهای مهم زینک اکساید است که می‌تواند باعث جوان ماندن پوست نیز شود. آفتاب‌سوختگی یکی از مهمترین دلایل پیری زودرس پوست است که زینک اکساید به‌راحتی مانع آن می‌شود. از طرفی التهاب و عفونت پوستی نیز باعث کاهش کیفیت پوست و پیری آن می‌شود که با مصرف روزانه‌ی کرم‌های زینک اکساید می‌توان آن را به حداقل رساند.
زینک اکساید باعث کاهش بوی بدن و مانع چسبیدن و ورود باکتری به سلول‌ها می‌شود. جلوگیری از تولید اسیدهای چرب و رفع بوی بد بدن، یکی دیگر از فواید زینک اکساید برای پوست است. زینک اکساید همچنین از افزایش رطوبت و اصطکاک جلوگیری کرده و زخم‌های زیر بغل را نیز بهبود می‌بخشد.
زینک اکساید با تسکین پوست باعث کاهش اندازه جوش شده و با خشک کردن چربی اضافی باعث از بین رفتن آکنه می‌شود. از زینک اکساید می‌توان به‌طور جداگانه یا همراه با سایر مواد ضد آکنه برای درمان استفاده کرد. علاوه‌بر درمان موضعی، مصرف خوراکی آن بر سیستم ایمنی بدن و سرعت بهبود زخم‌ها تاثیر دارد.
زینک اکساید با مراقبت از پوست در برابر آفتاب، باعث نرم شدن آن می‌شود. برای نرم کردن پوست بهتر است از ترکیب زینک اکساید با سایر مواد مرطوب‌کننده استفاده شود؛ موادی مانند شی باتر، آلوئه‌ورا و بلغور جو دوسر در ترکیب با زینک اکساید، تأثیر چشمگیری در نرم کردن پوست خواهند داشت.
زینک اکساید با محافظت از پوست در برابر آسیب‌های خورشید، بهبود زخم‌ها و کنترل تولید چربی می‌تواند سرعت پیری پوست را کاهش دهد. استفاده از زینک اکساید با مواد دیگری که در جوان‌سازی پوست موثر هستند، باعث حفظ خاصیت ارتجاعی پوست و کاهش پیری می‌شوند. استفاده از محصولات حاوی ویتامین C، رتینول و پپتاید در کنار زینک اکساید برای جوان‌سازی پوست توصیه می‌شود.
می‌توان به‌طور خاص از زینک اکساید برای درمان لک پوستی استفاده کرد. زینک اکساید به کاهش اندازه، قرمزی و التهاب جوش کمک می‌کند اما به‌تنهایی برای پاک‌سازی کامل پوست کافی نیست. استفاده از کرم یا پماد زینک اکساید، پودر یا خمیر زینک اکساید، ماسک یا لایه‌بردار زینک اکساید می‌تواند برای درمان لک پوستی مفید باشد.
اکسید روی یک ماده معدنی است که می‌تواند با کاهش التهاب، کشتن باکتری‌ها و خشک کردن چربی اضافی به درمان جای جوش کمک کند. زینک اکساید برای درمان جای جوش سطحی مفید است اما نمی‌تواند به‌تنهایی لایه‌های عمیق‌تر پوست را درمان کند.
زینک اکساید می‌تواند سرعت ترمیم زخم را افزایش دهد. آنزیم‌های مختلفی که برای رشد و ترمیم سلول مفید هستند با استفاده از زینک اکساید فعال می‌شوند و منجر به کاهش وخامت زخم و عفونت خواهند شد.
با وجود این‌که زینک اکساید برای درمان باکتری‌ها و زخم‌های پوستی مفید است اما برای مبارزه با عفونت‌های قارچی به مواد بیشتری نیاز است. ترکیب زینک اکساید و یک عامل ضد قارچ مانند میکونازول (Miconazole) می‌تواند برای درمان قارچ پوستی مفید باشد.
بسته به نوع و شدت لیزردرمانی می‌توان از محصولاتی که حاوی زینک اکساید هستند استفاده کرد.
بسته به این‌که شما زینک اکساید را در چه فرمی مصرف کنید. نحوه اثرگذاری آن متفاوت خواهد بود؛ به همین دلیل در ادامه انواع مکانیسم اثر این ماده را مرور خواهیم کرد.
زینک اکساید کاربردهای زیادی در محصولات مراقبت از پوست دارد و می‌تواند به شیوه‌های متفاوتی مورد استفاده قرار گیرد که مهمترین آن‌ها عبارتند از:
ضد آفتاب زینک اکساید نوعی ضد آفتاب معدنی است که در آن از اکسید روی به‌عنوان ماده‌ی اصلی استفاده می‌شود. کرم‌های ضد آفتاب زینک اکساید برای افرادی که پوست حساسی دارند و می‌خواهند از ضد آفتاب‌های شیمیایی اجتناب کنند یا به سطح بالایی از محافظت نیاز دارند، مناسب است.
کرم یا پماد زینک اکساید نوعی داروی موضعی حاوی اکسید روی است که برای درمان یا پیشگیری از تحریکات جزئی پوست مانند امراض پوستی، سوختگی، بریدگی، اگزما و هموروئید می‌توان از آن استفاده کرد.
کرم یا پماد زینک اکساید با ایجاد یک سد محافظ روی پوست در برابر خشک شدن پوست مقاومت کرده و باعث کاهش التهاب و بهبود زخم‌ها می‌شود.
وازلین به خاطر ماهیتی که دارد، در محصولات آرایشی و بهداشتی بسیار پرکاربرد است و در انواع محصولات پوست و مو استفاده می‌شود. این ماده به‌عنوان لایه‌ای محافظ، رطوبت پوست را حفظ می‌کند. خرید وازلین اصل که در آن از زینک اکساید استفاده شده است، یکی از راه‌های حفظ رطوبت پوست محسوب می‌شود.
وازلین، مرطوب‌کننده‌ای است که از خشکی پوست، خارش و تحریکات جزئی پوست جلوگیری می‌کند و ترکیب آن با اکسید روی، برای پیشگیری یا درمان راش پوشک یا بیماری‌های دیگر بسیار مفید است.
معمولاً زینک اکساید به‌عنوان ماده‌ای غیرحساسیت‌زا در نظر گرفته می‌شود اما در موارد نادر ممکن است افراد در مواجهه با میزان زیادِ زینک اکساید، حساسیت نشان دهند. علاوه‌بر این ذرات نانو زینک اکساید که در بعضی محصولات آرایشی به‌خصوص کرم‌های ضد آفتاب وجود دارند، می‌توانند در جریان خون جذب شده و مضرات یا آثار جانبی داشته باشند.
احتمال واکنش آلرژیک به زینک اکساید نسبت به محصولات شیمیایی دیگر بسیار کمتر است اما باز هم ممکن است بعضی از افراد چنین واکنشی داشته باشند. علائمی مانند تورم، خارش یا احساس سوزن‌سوزن شدید از نشانه‌های واکنش آلرژیک به زینک اکساید است. یکی دیگر از این مضرات، استنشاق گردوغبار یا دود زینک اکساید محسوب می‌شود که تحریک یا آسیب به دستگاه تنفسی را به همراه دارد.
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) استفاده از زینک اکساید را تا 25 درصد در لوازم آرایشی مانند کرم ضد آفتاب و محصولات محافظت از پوست را کاملاً سالم و مجاز می‌داند؛ بااین‌حال برخی از افراد ممکن است واکنش‌های آلرژیک یا حساسیت‌زا به زینک اکساید یا سایر مواد تشکیل‌دهنده‌ی محصولات آرایشی و بهداشتی داشته باشند.
بنابراین استفاده از زینک اکساید برای بیشتر افراد مجاز است اما بهتر است پیش از مصرف، مقدار کمی از محصول حاوی زینک اکساید را روی پوست خود امتحان کنید.
زینک اکساید ماده‌ای با کاربردهای فراوان است که فواید آن در بیشتر موارد ثابت شده، اما در شرایط خاصی باید با احتیاط از زینک اکساید استفاده کرد:
مصرف خوراکی زینک اکساید می‌تواند باعث کاهش جذب پنی سیلامنی (Penicillamine)، داروی آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis)، مانند کوپریمین (Cuprimine) و دپن (Depen) شود؛ بنابراین در صورت استفاده از هر یک از این داروها باید مراقب میزان و چگونگی مصرف زینک اکساید بود.
زینک اکساید یک ماده فعال موجود در کرم‌های ضد آفتاب است که برای درمان خارش، عفونت‌های پوستی، ترک‌خوردگی پوست و بیماری‌های پوستی استفاده می‌شود. علاوه‌بر این، زینک اکساید قابلیت ترمیم بالایی دارد و در تسریع روند بهبود زخم‌ها موثر است. خواص زینک اکساید برای پوست سال‌ها است که در پزشکی مدرن و سنتی ثابت شده است.
البته بهتر است پیش از مصرف مواد دارای زینک اکساید حتماً برچسب‌های محصول را به‌دقت بخوانید تا دوز و میزان زینک اکساید موجود در محصول را متوجه شده و بر اساس دستورالعمل‌های محصول از آن استفاده کنید. در نهایت به خاطر داشته باشید که اگر پوست حساسی دارید یا مستعد واکنش‌های آلرژیک هستید، قبل از استفاده از زینک اکساید برای پوست حتما با پزشک متخصص مشورت کنید.
